Yazar: Tuğçe Yalçınkaya

Yazı/Metin Editörü: Asya Hilal Çebi

Bilimsel Editör: Dilay Z. Karadöller

Oyun ve Kitapların Matematik Gelişimine Etkisi

Ebeveynler çocuklarıyla vakit geçirirken hangi aktiviteleri yaparlar? Oyun oynamak ve kitap okumak aklınıza gelen ilk aktivitelerden olabilir. Bunları çocuğunuzla hoş vakit geçirmek için, onu eğlendirmek yaparsınız ama aynı zamanda çocuklarınıza bir şeyler öğretebileceğinizi biliyor muydunuz? Bazılarının pek de sevmediği matematik de öğretebileceğiniz konulardan biri. Hatta çoğu zaman öğrettiğinizin farkında olmadan yaparsınız bunu. Gelin daha bilinçli bir şekilde çocukların matematik gelişimine oyunlar ve kitaplar yardımıyla nasıl katkı sağlayabilirsiniz bakalım.

Oyunların Matematik Gelişimine Etkisi

Ebeveyn girdisi ve çevresel faktörler matematik gelişiminde oldukça etkilidir. Matematik, ebeveynlerin okul çağına ve öğretmenlere bıraktığı bir konu olabiliyor (örn., Ertürk Kara, 2019). "Matematik" deyince aklımıza zor konuları getiriyoruzdur belki de ama matematik sayı saymayla ve sayıların anlamını bilmeyle başlar ve özellikle okul öncesi çocuklar için beklediğimiz gelişim de budur (örn., Carey ve Barner, 2019; Ceylan ve Aslan, 2018; Mix vd., 2005'e bakabilirsiniz).

Oyun oynamak dil gelişiminin yanı sıra matematik gelişimine de katkı sağlar (Anderson vd., 2005). Ebeveynler çocuklarıyla etkileşimi sırasında dil gelişimi ve konuşmaya özen gösterirken -neticede iletişimin temellerinden biri- matematik ve sayı gelişimini çok ön planda tutmazlar. Neyse ki matematik (özellikle sayılar) günlük hayatımızda fazlasıyla yer sahibi.

Örneğin, günlük hayattaki en temel aktivitelerden biri olan yemek yemeyi ele alalım. O gün çocuğunuza bir jest yapıp köfte patates yaptınız ve kaçar tane istediğini sordunuz, işte size matematik! Ya da direkt tabağına yemesi gerektiği kadar köfte patates koydunuz. Neticede bu yemekler sayılan şeyler ve siz sayıdan bahsetmeseniz bile çocuğunuz o sayıyı tabağında görüyor, bir de siz 3 tane köfte koyduğunuzu belirtirseniz çocuğunuz 3'ün nasıl göründüğünü yani aslında kaç adede denk geldiğini öğrenmeye başlıyor.

Oyun oynamak ise çocuk için (ve kendinize izin verirseniz sizin için de) en yaratıcı olunan alanlardan biri. Diyelim ki manavcılık oynuyorsunuz ve belirli sayıda meyve sebzeyi belirli bir paraya alacaksınız ya da satacaksınız. Bu matematik pratiği için en iyi oyunlardan biri olabilir çünkü isteseniz de istemeseniz de bolca sayı kullanacaksınız. Çocuğuz o sayıları duyacak, dört adet elma aldığınız görecek, beş tane para verdiğinizi görecek. Zamanla da bu nesne adediyle söylenen sayı arasında bir bağ olduğunu fark edecek (Mix vd., 2012). Siz de buna uygun oyunlar yaratıp oyunda nesneleri göstererek, sayarak çocuğunuzun bu bağı kurmasına yardım edebilir ve çocuğunuzun sayılara karşılık gelen nesne adedini öğrenmesini hızlandırabilir ve kolaylaştırabilirsiniz (örn., Mix vd., 2012).

Kitapların Matematik Gelişimine Etkisi

Kitaplar, çocuk gelişiminin birçok alanı için olduğu gibi matematik gelişiminde de oldukça önemlidir. Burada matematik ders kitabı açmaktan bahsetmiyoruz tabii ki. Yine konumuz sayı gelişimi. Bunu amaçlayan birçok kitap bulunuyor çocuk kitapları reyonunda. Ama çocuğa sayı girdisi sağlamak için illa bu kitaplara da ihtiyacımız yok, oyunlarda olduğu gibi kitaplarda da bunun için birçok fırsatımız var.

En bilinen masalardan birine bakalım: Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler. Bu masalın matematikle neredeyse hiçbir ilgisi yok ama adında bile bize bir sayı verisi sağlıyor. İçeriğindeki cümlelerde ve resimlerde de bu cücelerin sayısı hakkında birçok ebeveyn girdisi sağlanabilir.

Bu konuda ilginç olan bir şey ise ebeveynlerin genellikle sayı girdisi sağlama eğiliminde olmaması. Oyunlar hakkında konuşurken de değindiğimiz üzere, ebeveynler matematik gelişimi üzerinde pek durmuyorlar. Konu kitaplara geldiğinde de sayılarla ve matematikle ilgili kitapları alıp okumayı da tercih etmiyorlar (Goldstein vd., 2016). Örneğin, bir çalışmada araştırmacılar ebeveynlere ve çocuklarına kitap okuma aktivitesi yaptırmış. Bu aktivitede bir gruba sayıyla ilgili kitap verirken diğer gruba ise sayıyla ilgili olmayan bir kitap vermiş (Mix vd., 2012). Çalışmanın sonunda görmüşler ki sayıyla ilgili olmayan kitabı okuyan ebeveynler çocuklarına pek sayı girdisi vermemiş. Bunu normal karşılayabiliriz sanırım. Ancak sayıyla ilgili kitabı okuyan grupta da ebeveynlerin sayı girdisini pek vermediği görülmüş! Bu ebeveynler de genellikle nesnelerin ismi gibi dil girdisi vermeye yoğunlaşmış. Ben bu sonucu gerçekten çok ilginç buluyorum.

Ebeveynler sayı girdisi verdiğinde de genellikle küçük sayılara ve daha temel konulara (sayıları tanımak gibi) dair konuşuyormuş (Gunderson ve Levine, 2011; Ramani vd., 2015). Yaşa göre verilen ebeveyn girdisi değişebiliyor tabii ki, çocuk büyüdükçe daha büyük sayılar hakkında ve başka kelimelerle konuşuluyor (örn., Durkin vd., 1986; Goldstein vd., 2016; Ramani vd., 2015; Saxe vd., 1987) ancak daha önce de dediğimiz gibi ebeveynler çoğunlukla matematik girdisini okul çağına ve öğretmenlere bırakma eğiliminde. Hâlbuki Lehrl ve diğerlerinin (2016) çalışmasına baktığımızda küçük yaştan itibaren matematik girdisi alan çocukların okul çağında da matematikte iyi olduğunu görüyoruz. Bu sonucu destekleyen başka birçok çalışma da mevcut (örn., Aunola vd., 2004; Keçeli-Kaysılı, 2008). Yani buradan çocuğun aldığı ebeveyn girdisinin önemli olduğunu çıkarmak kesinlikle mümkün. Birçok çocuğun ve yetişkinin matematiği ve matematik dersini sevmediğini ve burada başarısız olduğunu duyarız. Bunda çocukken almadığımız girdinin etkisi olabilir. Aynı zamanda yetişkinlerin de matematikle çok barışık olmaması bu girdiyi çocuklarına sağlama konusunda geri planda kalmalarına neden oluyor olabilir. Ancak tekrar belirtelim ki çocuklar küçük yaştan itibaren matematik ve sayılarla ilgili girdi aldıklarında bu okul çağındaki başarılarına da yansıyor.

Peki Matematik Girdisi için Neler Yapılabilir?

Yazımızın genelinde bilimsel çalışmalara ve günlük aktivitelere atıfta bulunarak bunlara örnekler verdik aslında. Şimdi de bir özet yapalım. Matematik konusunda okul öncesi dönemdeki çocukların sayıları belirli bir yere kadar bilmesini bekleriz (Mix vd., 2005). Bunun için de yine oyun ve kitaplar yardıma koşar. Masal kitabındaki resme beraber bakarken iki tane maymunun ağaçta olduğunu söylerseniz çocuğunuz ikinin ne olduğunu ve neye tekabül ettiğini öğrenmeye başlar bile. "Bak biiiir, iiikiii! İki tane maymun varmış!" dediğinizde alın size hem sayma hem de kardinallik girdisi! Resimdeki bütün nesneleri sayarak bolca sayma pratiği yapabilirsiniz.

Bu yazının konusu oyun ve kitap olsa da şunu da eklemekte fayda var ki çocuklar bilgiyi her zaman ve her yerden alabilir. Küçük yaşlardan itibaren bilgiye ve öğrenmeye açlar, en yakınları olan ebeveynleri de her konuda kendilerine örnek görüyorlar. Bunu fırsat olarak görüp çocuğunuzla konuşmak, oyun oynamak ve ona kitap okumak ebeveyn girdisi için güzel örneklerden. Günlük aktiviteler çocukların kavramları öğrenmesinde yardımcı olur (Hanner, vd., 2019; Uyanık ve Kandır, 2010). Dil gelişimiyle ilgili olan yazımızda beraber markete gitme örneği vermiştik, onu matematik girdisi konusunda da tekrarlayabiliriz: Çocuğunuzla markete gittiğinizde ona çevredeki nesneleri, alacağınız ürünleri göstererek ona dil girdisi sağlayabilirsiniz. Böylece çocuğunuz kelimeleri ve kelimelerin anlamlarını öğrenir. Hadi buna bir de alacağınız miktarı ekleyelim. Örneğin çocuğunuz ve eve misafirliğe gelen üç arkadaşı için dört adet çikolata alabilirsiniz, meyveyi çok seven çocuğunuza bir kilo portakal alabilirsiniz veya yemeklere koymak için iki demet maydanoz alabilirsiniz. Bakın çocuğunuza birçok sayı girdisi verdiniz! Hatta bununla da yetinmeyip meyve sebze isimleri ve nasıl bir ölçü birimiyle alınıp satıldığına dair de girdi sağladınız. Bu tarz aktiviteleri evdeki oyuncak ve kitapların yardımıyla evde de yapabilirsiniz, biraz da hayal gücü tabii!

Bu yazımızda da bu etkinlikleri yaparken eğlenmeyi ve eğlendirmeyi unutmamanızı hatırlatmak isteriz. Çocuğunuz sizinle, oyuncaklarıyla ve kitaplarıyla olmaktan çok mutlu zaten, dediğimiz gibi öğrenmeye de meraklı. O nedenle bir şeyi öğretmeye yoğunlaşmak yerine eğlenerek, çocuğunuzun yaşına uygun oyun ve kitaplardan faydalanarak çocuğunuzun gelişimine fazlasıyla katkı sağlayabilirsiniz. İçinizdeki çocuğu da unutmadan çocuğunuzla bol bol oyun oynadığınız ve ona kitaplar okuduğunuz sağlıklı ve neşeli günler dilerim.

Kaynakça

Anderson, A., Anderson, J. ve Shapiro, J. (2005). Supporting multiple literacies: Parents' and children's mathematical talk within storybook reading. Mathematics Education Research Journal, 16(3), 5-26. https://doi.org/10.1007/BF03217399

Aunola, K., Leskinen, E., Lerkkanen, M. K. ve Nurmi, J. E. (2004). Developmental dynamics of math performance from preschool to grade 2. Journal of Educational Psychology, 96(4), 699-713. https://doi.org/10.1037/0022-0663.96.4.699

Carey, S. ve Barner, D. (2019). Ontogenetic origins of human integer representations. Trends in Cognitive Sciences, 23(10), 823-835. https://doi.org/10.1016/j.tics.2019.07.004

Ceylan, M. ve Aslan, D. (2018). Cardinal Number Acquisition of Turkish Children. Journal of Education and e-Learning Research, 5(4), 217-224. https://doi.org/10.20448/journal.509.2018.54.217.224

Durkin, K., Shire, B., Riem, R., Crowther, R. D. ve Rutter, D. R. (1986). The social and linguistic context of early number word use. British Journal of Developmental Psychology, 4, 269–288. http://dx.doi.org/10.1111/j.2044-835X.1986.tb01018.x

Ertürk Kara, H. G. (2019). Okul öncesi dönemde çocuğa evde sunulan desteğin okuma yazmaya hazırlık ve matematik becerileri bağlamında incelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(27), 87-105. https://doi.org/10.35675/befdergi.422261

Goldstein, A., Cole, T. ve Cordes, S. (2016). How parents read counting books and non-numerical books to their preverbal infants: An observational study. Frontiers in Psychology, 7, 1100. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01100

Gunderson, E. A. ve Levine, S. C. (2011). Some types of parent number talk count more than others: Relations between parents' input and children's cardinal‐number knowledge. Developmental Science, 14(5), 1021-1032. https://doi.org/10.1111/j.1467-7687.2011.01050.x

Hanner, E., Braham, E. J., Elliott, L. ve Libertus, M. E. (2019). Promoting math talk in adult–child interactions through grocery store signs. Mind, Brain, and Education, 13(2), 110-118. https://doi.org/10.1111/mbe.12195

Keçeli-Kaysılı, B. (2008). Akademik başarının arttırılmasında aile katılımı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 9(01), 69-83. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000115

Lehrl, S., Kluczniok, K. ve Rossbach, H. G. (2016). Longer-term associations of preschool education: The predictive role of preschool quality for the development of mathematical skills through elementary school. Early Childhood Research Quarterly, 36, 475-488. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2016.01.013

Mix, K. S., Sandhofer, C. M. ve Baroody, A. J. (2005). Number words and number concepts: The interplay of verbal and nonverbal quantification in early childhood. Advances in Child Development and Behavior, 33, 305-346. https://doi.org/10.1016/S0065-2407(05)80011-4

Mix, K. S., Sandhofer, C. M., Moore, J. A. ve Russell, C. (2012). Acquisition of the cardinal word principle: The role of input. Early Childhood Research Quarterly, 27(2), 274-283. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2011.10.003

Ramani, G. B., Rowe, M. L., Eason, S. H. ve Leech, K. A. (2015). Math talk during informal learning activities in Head Start families. Cognitive Development, 35, 15-33. https://doi.org/10.1016/j.cogdev.2014.11.002

Saxe, G. B., Guberman, S. R., Gearhart, M., Gelman, R., Massey, C. M. ve Rogoff, B. (1987). Social processes in early number development. Monographs of the Society for Research in Child Development, i-162. https://doi.org/10.2307/1166071

Uyanık, Ö. ve Kandır, A. (2010). Okul öncesi dönemde erken akademik beceriler. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 3(2), 118-134.